Δομικές Αλλαγές για την Αντιμετώπιση της Στεγαστικής Κρίσης
Στην Ελλάδα, το ποσοστό της κοινωνικής κατοικίας αγγίζει το 0%, γεγονός που αποδεικνύει την έλλειψη μίας επίσημης εναλλακτικής λύσης στην αγορά κατοικίας. Αντιθέτως, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το ποσοστό του τομέα της κοινωνικής κατοικίας ξεκινά από μερικές χιλιάδες σπίτια και φτάνει μέχρι το 1/3 του συνολικού αποθέματος στην Ολλανδία. Παρά τις συνεχείς εξαγγελίες και μέτρα όπως το πρόγραμμα “Σπίτι μου Ι & II”, η στεγαστική πραγματικότητα στην Ελλάδα παραμένει αμετάβλητη, δημιουργώντας μία κατάσταση που είχε διαμορφωθεί και πριν την οικονομική κρίση, εξαιρουμένου του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ).
Μέχρι πριν από μία δεκαετία, το στεγαστικό ζήτημα δεν θεωρούνταν πρόβλημα, αλλά ιδιωτική υπόθεση, με καθέναν να βρίσκει την εξατομικευμένη του λύση. Η συμμετοχή του κράτους ήταν περιορισμένη, με περιορισμένες ενέργειες που διευκόλυναν τέτοιες λύσεις, είτε μέσω της αντιπαροχής είτε της ανοχής στην αυθαίρετη δόμηση. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα κατέχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη. Σήμερα, αν και οι κοινωνικές δυνάμεις αναγνωρίζουν τη στεγαστική κρίση, οι απαντήσεις παραμένουν περιορισμένες, γεγονός που προκαλεί απορίες σχετικά με την εκτίμηση του ζητήματος.
Απαραίτητες Προϋποθέσεις για Μία Νέα Στεγαστική Πολιτική
Η έλλειψη μίας σαφούς στεγαστικής πολιτικής αποτελεί το πρώτο και κύριο εμπόδιο. Η χώρα χρειάζεται ένα νομοθέτημα που θα καθορίζει τις κεντρικές κατευθύνσεις και τις στρατηγικές της στέγασης. Τις ερωτήσεις που ανακύπτουν είναι οι εξής: Ποιος είναι ο στόχος; Ενίσχυση της προσφοράς, γενικός ή περιορισμένος συλλήβδην; Ποιες είναι οι ομάδες και τα κριτήρια για την πρόσβαση στην κοινωνική κατοικία; Το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας έχει ήδη αναθέσει τη μελέτη Εθνικής Στρατηγικής Στεγαστικής Πολιτικής, είναι όμως αβέβαιο πώς θα υλοποιηθεί αυτή η στρατηγική.
Ένα ακόμα σημαντικό κενό είναι η απουσία παρατηρητηρίων της αγοράς κατοικίας, που θα παρέχουν δημόσια διαθέσιμα δεδομένα ανά περιοχή. Η παρέμβαση σε θέματα στέγασης πρέπει να προσαρμόζεται στις τοπικές ανάγκες, κυρίως σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η πλειοψηφία των Περιφερειών είναι σε πληθυσμιακή ύφεση. Σε αυτή την κατεύθυνση, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι σχετικοί οργανισμοί μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο.
Εξερεύνηση Εναλλακτικών Μοντέλων Στέγασης
Η ανάγκη διαφοροποίησης της αγοράς κατοικίας είναι επιτακτική. Η ιδιοκτησία δεν πρέπει να είναι μονόδρομος, ενώ θα πρέπει να αναχαιτιστεί η χρηματιστικοποίηση της κατοικίας. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, βρίσκονται σε εφαρμογή διάφορα μοντέλα κατοικίας, όπως κοινωνική, δημόσια και συνεταιριστική, που συνδυάζονται με επιδοτήσεις ενοικίου. Επιπλέον, παρατηρείται αυξανόμενη τάση πειραματισμού με σχήματα συγκατοίκησης (co-housing), μία πρακτική που στην Ελλάδα συναντά μεγάλες προκλήσεις λόγω της έλλειψης υποστηρικτικού πλαισίου.
Η δημιουργία ενός εναλλακτικού τομέα θα ενίσχυε και την ενεργειακή μετάβαση, προσφέροντας πλεονεκτήματα για τη βιωσιμότητα. Το κτήριο των σύγχρονων οικιστικών υποδομών προϋποθέτει επίσης συνεργασίες και νέες προσεγγίσεις στην αλληλοφροντίδα και τη συνοδήγηση. Μια τέτοια σταδιακή μετάβαση είναι αναγκαία για τη βιωσιμότητα της κατοικίας και τη δυνατότητα ενεργειακών αναβαθμίσεων.
Ελπιδοφόρα Βήματα και Στρατηγικές Προόδου
Ενθαρρυντικά βήματα πραγματοποιούνται στη Θεσσαλονίκη με τη λειτουργία του πρώτου φορέα κοινωνικής μίσθωσης. Αυτή η προσπάθεια, η οποία προέρχεται από συνεργασίες με τον Δήμο Θεσσαλονίκης και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, προσφέρει ελπίδες για δομικές αλλαγές στον τομέα της στέγασης. Είναι κρίσιμο να επενδυθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να αποτελέσουν αυτές οι πρωτοβουλίες το θεμέλιο για τις αναγκαίες δομικές μεταρρυθμίσεις.
Ο Μιχάλης Γουδής είναι διευθυντής του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης-Ελλάδα και έχει υπηρετήσει ως διευθυντής επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημόσιας, Κοινωνικής & Συνεταιριστικής Κατοικίας Housing Europe.