Εορτασμός 100 Χρόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Γράφει ο Βασίλης Κ. Γούναρης, καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ και Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής Εορτασμού των 100 χρόνων.
Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) γιορτάζει φέτος την ιστορική επέτειο των εκατό χρόνων από την ίδρυσή του. Αυτό το κείμενο προσπαθεί να αναδείξει τη σημαντική συνεισφορά του πανεπιστημίου κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα. Αναφέρω την επισκόπηση αυτή ως μια αναγνώριση του παρελθόντος και της πορείας προς το μέλλον, που επιχείρησα να αναδείξω αμέσως μετά την κεντρική εκδήλωση του εορτασμού, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 12 Ιουνίου 2025, με την τιμητική παρουσία και τον χαιρετισμό του Προεδρεύοντος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα. Στη διάρκεια της εκδήλωσης, ανταγωνίστηκαν οι λόγοι των πρυτάνεων που εκφωνήθηκαν σε προηγούμενες επετειακές γιορτές, αποτυπώνοντας τις ηγετικές αντιλήψεις και βλέψεις του ιδρύματος μέσα στο χρόνο.
Στο ΑΠΘ έχουν διανύσει τον δρόμο της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης τέσσερις γενιές δασκάλων και πάνω από 65 πρυτάνεις. Η συγκεντρωμένη εμπειρία σε αυτές τις εκατό χρόνια, μαζί με τις διδασκαλίες που αντλούμε από τις ιδεολογικές, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις, μας έχουν κάνει πιο επιφυλακτικούς στις αναλύσεις μας για το παρελθόν και ακόμη πιο προσεκτικούς στις προβλέψεις μας για το μέλλον.
Η Εποχή των Πρυτάνεων
Ο Πρύτανης Νικόλαος Εμπειρίκος, κατά τον εορτασμό των 25 χρόνων του Πανεπιστημίου το 1951, εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη λειτουργία όλων των Σχολών που προέβλεπε το ιδρυτικό διάταγμα. Κάλεσε την πολιτεία και την ελληνική κοινωνία να κρίνουν την αξία των πτυχιούχων σε διάφορους τομείς. Συνέδεσε την επιτυχία του ΑΠΘ με τρεις καθοριστικούς παράγοντες: την πίστη στην εθνική αποστολή της επιστήμης, την έλλειψη βάρους της παράδοσης που προσέφερε ευελιξία, και την ιδιαίτερη σύνδεση του πανεπιστημίου με την ανάπτυξη της Μακεδονίας σε όλα τα επίπεδα. Ο σκοπός του ιδρύματος, που τότε δεν ονομαζόταν ακόμη Αριστοτέλειο, ήταν η διαπαιδαγώγηση ανθρώπων με αξίες και η συμβολή στην ανασυγκρότηση της Βόρειας Ελλάδας μέσα σε μια ασταθή εποχή.
Από την άλλη πλευρά, ο Καθηγητής Ιωάννης Δεληγιάννης, όπως δήλωσε το 1976, αν και υπήρχε ειρηνική περίοδος 25 ετών, εξέφρασε την αναγκαιότητα να υπάρχει προσοχή λόγω των πολιτικών εξελίξεων και των καταστάσεων στα πανεπιστήμια. Ωστόσο, αναγνώρισε την ανάπτυξη και την αύξηση των υποδομών του ΑΠΘ, περιλαμβάνοντας τη δημιουργία νέων κτηρίων και την ίδρυση νεότερων τμημάτων. Αναφέρθηκε στην έλλειψη χώρων για τη στέγαση του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού φοιτητών, αλλά και στη σημασία του ΑΠΘ στην ίδρυση άλλων πανεπιστημίων, όπως το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Δημοκρίτειο της Θράκης.
Η Εξέλιξη της Πανεπιστημιούπολης
Η αναδρομή μας στο παρελθόν μέσω των λόγων των πρυτάνεων υπογραμμίζει την προσαρμοστικότητα και την εξέλιξη του ΑΠΘ σύμφωνα με τις απαιτήσεις των εποχών. Το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως «συντηρητικό» ή «προοδευτικό»· οι λέξεις αυτές εξαρτώνται από τις επιλογές και τις συνθήκες της κοινωνίας. Σήμερα, το πανεπιστήμιο εστιάζει στην επιστημονική του πρόοδο, που συνοδεύεται από αναγνωρίσιμες διακρίσεις, καθώς και στη βελτίωση των υποδομών του. Η συμβολή του Κωνσταντίνου Καραμανλή και των υπόλοιπων διαχειριστικών αρχών αποτέλεσε καθοριστική για την πανεπιστημιούπολη, η οποία αναδείχθηκε σε κέντρο αστικού και αρχιτεκτονικού εκσυγχρονισμού.
Τα σημαντικά έργα που έχουν γίνει στην πανεπιστημιούπολη ευθυγραμμίζονται με την ανάγκη για σύγχρονες εγκαταστάσεις, που περιλαμβάνουν νέα κτήρια, γυμναστήρια και χώρους σπουδών. Επί πλέον, η ψηφιακή εξέλιξη του ιδρύματος αποδεικνύει την ανάγκη προσαρμογής σε σύγχρονες τεχνολογίες, που είναι κρίσιμες για τη διαχείριση και την έρευνα.
Η Εκπαιδευτική Εξέλιξη και το Μέλλον
Όσον αφορά το εκπαιδευτικό έργο, σημαντική διαφοροποίηση παρατηρείται στην επέκταση των μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Το ΑΠΘ έχει γίνει ο μεγαλύτερος εργοδότης νέων ερευνητών στη Βόρεια Ελλάδα. Ο όγκος των ερευνητικών προγραμμάτων έχει φτάσει περίπου τα 2.500, προσφέροντας ουσιαστική χρηματοδότηση και ενισχύοντας την έρευνα.
Η μεταρρύθμιση που εισήγαγε ο νόμος 1268 του 1982 αποτέλεσε σημείο καμπής στην αναδιοργάνωση των Τμημάτων και τη στήριξη των διδασκόντων και διδασκόμενων. Επίσης, η συνεχής αύξηση του αριθμού των φοιτητών ευνοεί την ανάπτυξη της έρευνας και την κοινοτική συμμετοχή.
Το Όραμα για το Μέλλον
Με την ολοκλήρωση του πρώτου αιώνα λειτουργίας του ΑΠΘ, οι προκλήσεις παραμένουν προφανείς. Η τέταρτη γενιά καθηγητών καλείται να αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες προσαρμογής στις νέες πραγματικότητες της εκπαίδευσης και της έρευνας, δεδομένων των συνεχών εξελίξεων στην τεχνολογία και την παγκόσμια οικονομία. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, είναι επιτακτική ανάγκη η διατήρηση των αξιών και των στόχων μας, με γνώμονα μια ανώτερη ποιότητα στην εκπαίδευση και την έρευνα.
Η ευημερία του Αριστοτελείου θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε και να καινοτομούμε, διατηρώντας παράλληλα την ακεραιότητα και την αξιοπρέπειά μας ως εκπαιδευτικό ίδρυμα. Με ισχυρή δέσμευση στους παραδοσιακούς αξιακούς κανόνες και προσαρμογή στις σύγχρονες προκλήσεις, είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε να διαμορφώνουμε το μέλλον της εκπαίδευσης στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο.