Εξερευνώντας τις γηγενείς ποικιλίες αμπέλου της Ηπείρου
Είναι Μάρτιος του 2019 και το κρύο είναι ακόμα τσουχτερό, όταν η επιστήμονας Δώρα Πιτσόλη διεισδύει στον ορεινό όγκο της Μουργκάνας στην Ήπειρο, προσεγγίζοντας την κορυφή Γκορίλα σε υψόμετρο περίπου 1000 μέτρων. Εκεί, στέκεται μπροστά σε μια τεράστια φτελιά, αναζητώντας συγκεκριμένες ποικιλίες αμπέλου που έχουν σωθεί από ασθένειες, όπως η φυλλοξήρα, χάρη στην απομόνωσή τους και τη φυσική τους αντοχή. Η απομόνωση αυτή έχει διασφαλίσει την επιβίωσή τους σε μεγάλα υψόμετρα, μακριά από οργανωμένους αμπελώνες.
Η ποικιλία αυτή είναι μία από τις περίπου 35 ποικιλίες αμπέλου που εντοπίστηκαν από την ερευνητική ομάδα, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι ερυθρές. Ορισμένες από αυτές είναι άγνωστες και ξεχασμένες για δεκαετίες. Η αναζήτηση αυτών των ποικιλιών πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Πύρρου Άμπελος 2014-2020», το οποίο ξεκίνησε το 2018 και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2023. Ο στόχος της έρευνας ήταν να «ξυπνήσει» ένας χαμένος πλούτος καθώς ο κατάλογος ποικιλιών αμπέλου στην Ήπειρο περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο ξενόφερτες ποικιλίες, ελάχιστες γηγενείς.
Στόχοι του Ερευνητικού Προγράμματος
Το πρόγραμμα είχε πέντε βασικούς στόχους: τον εντοπισμό των γηγενών ποικιλιών, αμπελογραφική περιγραφή και αξιολόγηση των εγγεγραμμένων ή μη ποικιλιών στον εθνικό κατάλογο, γενετική ταυτοποίηση και επιγενετική ανάλυση για έλεγχο ταυτότητας και σταθερότητας πολλαπλασιαστικού υλικού, αξιολόγηση του οινικού δυναμικού μέσω μικροοινοποιήσεων και χημικών αναλύσεων, καθώς και τη δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων με χωρικές, αμπελογραφικές και μοριακές πληροφορίες.
Η ερευνητική αποστολή ολοκληρώθηκε με την υποστήριξη του αρχείου του Ινστιτούτου ΕΛΓΟ, σε συνεργασία με τις διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των περιοχών Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης. Το υλικό εντοπίστηκε σε υψόμετρα που κυμαίνονταν από 40 μέτρα έως 800-1000 μέτρα, κυρίως σε κληματαριές και αυλές σπιτιών.
Δυσκολίες στην Αναζήτηση
Η μεγαλύτερη δυσκολία στο εγχείρημα ήταν η καταγραφή της γεωγραφικής θέσης των ποικιλιών, καθώς η προσέγγιση σε πολλές περιοχές ήταν πολύ δύσκολη. Για παράδειγμα, η περιοχή της Μουργκάνας απαιτούσε αναζήτηση στα δέντρα, ενώ στο Δίστρατο η πρόσβαση ήταν επικίνδυνη λόγω του χιονιού. Έπιπλέον, η ομάδα αντιμετώπισε προκλήσεις εξαιτίας της πανδημίας, που περιόρισε τις μετακινήσεις και τις συναντήσεις.
Από τον Χειμώνα μέχρι τον Τρύγο
Οι επί τόπου εξερευνήσεις εκκινούσαν τον Ιανουάριο, όταν το πρέμνο αρχίζει να «ενεργοποιείται». Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, η ομάδα παρακολουθούσε στενά διάφορες διαδικασίες όπως η άνθιση και η καρπόδεση. Η συνεργασία ήταν καθοριστική και το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ήπειρος 2014 – 2020», με συμμετοχή διαφόρων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και οινοποιείων.
Εντοπισμός Ποικιλιών με Οινολογικό Ενδιαφέρον
Από τις ποικιλίες που αναγνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, περίπου 12 έχουν δείξει ιδιαίτερο οινολογικό ενδιαφέρον. Όμως, οι καλύτερες τέσσερις, που θα προταθούν για τον τεχνικό φάκελο της Ηπείρου, είναι οι εξής: Μπαμπά Χασάν, Διχάλι, Κορίθι και Βοτσίκι. Η διαδικασία για την ένταξή τους απαιτεί μεγαλύτερη οινοποιητική διαδικασία από τις μικροοινοποιήσεις.
Τα Αίτια Εξαφάνισης Ποικιλιών
Η απώλεια τόσων ποικιλιών αμπέλου στην Ήπειρο οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Αυτοί περιλαμβάνουν την απαγόρευση καλλιέργειας κατά την οθωμανική εποχή, ασθένειες, και την εγκατάλειψη καλλιεργειών για οικονομικούς λόγους. Η μικρή έκταση των γεωργικών καλλιεργειών και η μετακίνηση των κατοίκων σε αστικά κέντρα συνέβαλε στην εγκατάλειψη των αμπελώνων.
Η Συγκίνηση της Ανακάλυψης
Η ανακάλυψη μιας άγνωστης ποικιλίας γεμίζει τους οινολόγους και οινοποιούς με συναισθηματική ικανοποίηση. Η ικανότητα να αναβιώσουν και να εξελίξουν έναν ξεχασμένο πλούτο είναι μια συγκινητική διαδικασία. Οι ποικιλίες που αναγνωρίστηκαν έχουν ήδη δώσει ελπίδες για την ανάπτυξη νέων, μοναδικών προϊόντων που θα συμβάλλουν στο οινικό τοπίο της περιοχής.
Στοχεύοντας στη μαζική παραγωγή και στην ενίσχυση του οινοτουρισμού, οι οινοποιοί θα μπορούν να αναδείξουν γηγενείς ποικιλίες, παράγοντας στρατηγικά ενδιαφέροντα και διαφορετικά κρασιά. Η οινοποιία στην Ήπειρο επιδιώκει να αναδείξει την αξία των τοπικών ποικιλιών και να συνδέσει έτσι τους ανθρώπους με τον πολιτισμό και τη γαστρονομία της περιοχής.