Εξαιρετική Έκθεση για την Ιστορία της Εβραϊκής Κοινότητας της Καστοριάς
Το παλίμψηστο της μνήμης μιας εβραϊκής κοινότητας, η οποία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Καστοριάς, παρουσιάζεται μέσω της έκθεσης «Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη… Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς», που φιλοξενείται στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση αυτή είναι αποτέλεσμα συνεργασίας της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό ERAN, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην έρευνα και ανάδειξη της εβραϊκής κοινότητας της Καστοριάς. Εμπνευσμένη από το ομότιτλο βιβλίο του ιστορικού Θρασύβουλου Παπαστρατή, η έκθεση περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό και τεκμήρια που παρέχονται από τους συλλέκτες και ερευνητές Χρήστο Καββαδά, Σπυρίδωνα Αναγνώστου, Νόρα Κούνιο και Πέτρο Παπακυριακού, καθώς και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό.
«Η έκθεση εστιάζει στην προπολεμική κοινότητα της Καστοριάς, αλλά δίνεται επίσης έμφαση στα γεγονότα του Ολοκαυτώματος. Εδώ παρουσιάζουμε σπαρακτικό αρχειακό υλικό, όπως αυτό του Χρήστου Καββαδά, ο οποίος έχει διαπραγματευτεί εκτενή έρευνα ειδικά για την εβραϊκή κοινότητα της περιοχής», αναφέρει η Δρ. Ξένια Ελευθερίου, επιστημονική υπεύθυνη του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, η οποία είχε και τη γενική επιμέλεια της έκθεσης. «Στόχος μας είναι να φωτίσουμε την πλούσια ιστορία της προπολεμικής εβραϊκής κοινότητας της Καστοριάς, καθώς και το διαχρονικό τραύμα του Ολοκαυτώματος», προσθέτει.
Σημαντικά Εκθέματα και Δραστηριότητες
Μεταξύ των κύριων στιγμών της έκθεσης είναι η τρισδιάστατη αναπαράσταση της προπολεμικής συναγωγής Αραγονίας (1830-1948), έργο του αρχιτέκτονα Δρ. Ηλία Μεσσίνα. Αυτή η συναγωγή αποτέλεσε τον κεντρικό χώρο λατρείας για τους Εβραίους της Καστοριάς και περιλάμβανε και έναν μικρότερο χώρο προσευχής.
Οι επισκέπτες της έκθεσης έχουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν έναν ψηφιακό χάρτη της Καστοριάς, όπου σημειώνονται οι κατοικίες, οι λατρευτικοί χώροι και τα σημεία της εβραϊκής παρουσίας. Μέσω οθόνης αφής, μπορούν να αναζητήσουν διάφορες τοποθεσίες και, με ένα απλό άγγιγμα, να αποκτήσουν πρόσβαση σε πληροφοριακό υλικό και παλιές φωτογραφίες. Επίσης, είναι διαθέσιμη μια εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας που επιτρέπει στους επισκέπτες να «πετάξουν» πάνω από την πόλη της Καστοριάς και να ανακαλύψουν τα σημαντικότερα σημεία της εβραϊκής παρουσίας.
Το πληροφοριακό περιεχόμενο της έκθεσης είναι διαθέσιμο σε ελληνικά και αγγλικά, συνοδευόμενο από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό. Δύο ιστορικές ταινίες από την επίσκεψη του ζεύγους Άννας και Μπόκο Μάγιο το 1937 στην Καστοριά, καθώς και μια βιντεοσκόπηση από τον Αμερικανό Βίκτωρα Χαζάν το 1936, προσφέρουν μια ακόμα διάσταση στην εμπειρία των επισκεπτών. Πρόσθετα, προβάλλεται το ντοκιμαντέρ TREZOROS- The lost Jews of Kastoria, που παρέχει σπάνιο αρχειακό υλικό και προφορικές μαρτυρίες για τα προπολεμικά χρόνια, την Κατοχή και το Ολοκαύτωμα.
Η Ιστορία των Καστοριανών Εβραίων
Στην έκθεση παρουσιάζονται τρία κρίσιμα κομμάτια της ιστορίας των Καστοριανών Εβραίων, συμπεριλαμβανομένων επιστολόχαρτων από την επιχείρηση του Ζιακ Ελιάου, ο οποίος εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς. Το υλικό αυτό, άλλωστε, αποδεικνύει πώς οι περιουσίες τους λεηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, και οι λεπτομέρειες αυτές προσφέρουν μια σπάνια ματιά στην καθημερινή ζωή της κοινότητας πριν από την καταστροφή της.
Μια σημαντική πτυχή της έκθεσης είναι και η ιστορία των Καστοριανών Εβραίων που μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οι Εβραίοι της Καστοριάς υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, με αποτέλεσμα πολλοί εξ αυτών να εγκατασταθούν στον Μπαλατά. Εκεί, επιρροή τους στην περιοχή υπήρξε καθοριστική, με τη δημιουργία μιας νέας κοινότητας που διατήρησε τη μνήμη της γενέτειρας.
Ολοκαύτωμα και Επιβίωση
Δυστυχώς, το 96% των Εβραίων της Καστοριάς χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Το πρωί της 24ης Μαρτίου 1944, περίπου 1.000 Εβραίοι συγκεντρώθηκαν υπό βίαιες συνθήκες και την επόμενη μέρα οδηγήθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μόνο 36 από αυτούς κατάφεραν να επιβιώσουν, ανάμεσά τους και η Μπέρρυ Ναχμίας, μια εμβληματική μορφή του ελληνικού Εβραϊσμού.
Η μνήμη των παθών αυτών παραμένει ζωντανή κυρίως μέσω της δράσης του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, το οποίο, μέσω της έκθεσης αυτής, αναδεικνύει τη σημασία της εβραϊκής παρουσίας στην Καστοριά και τα διδάγματα που προκύπτουν από την ιστορία τους.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Αυγούστου 2025 και αναμένεται να προσελκύσει πλήθος επισκεπτών, που θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν έναν πολιτισμό που επηρεάστηκε βαθύτατα από τις ιστορικές συγκυρίες.