Η Διάλεκτος Γκρίκο και η Πολιτισμική της Σημασία

Όταν το περασμένο καλοκαίρι φιλοξενούνταν στις κατασκηνώσεις του Δήμου Βόλβης τα παιδιά από την Γκρέτσια Σαλεντίνα, μια περιοχή της νοτιοανατολικής Ιταλίας όπου βρίσκονται δώδεκα ελληνόφωνα χωριά, το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων κερδίθηκε από έναν ήχο κινητού τηλεφώνου. Αυτός ο ήχος ήταν το παραδοσιακό τραγούδι «Calinifta», που στη διάλεκτο Γκρίκο σημαίνει «καληνύχτα». Το τραγούδι αυτό, με στίχους και μουσική του Vito Domenico Palumbo, συνδυάζει με ιδιαίτερο τρόπο ιταλικά και ελληνικά στοιχεία, καθώς το «glicea nifta» σημαίνει «γλυκιά νύχτα» και το «penseo» σημαίνει «σκέφτομαι». Το «agapi mu» μεταφράζεται ως «αγάπη μου», υπόδειγμα γλωσσικής αλληλεπίδρασης και πολιτισμικής συνέχειας.

«Πολλά νέα παιδιά από αυτές τις περιοχές έχουν σαν ήχο στο κινητό τους το τραγούδι της καληνύχτας, το οποίο γνωρίζουν και ακούνε συνέχεια. Αυτό το τραγούδι κέρδισε τις εντυπώσεις στις κατασκηνώσεις», τονίζει η Ευαγγελία Ναούμ, ειδική σύμβουλος του δημάρχου Βόλβης σε θέματα διεθνών σχέσεων. Κατά την ίδια, η γλώσσα αυτή λειτουργεί ως «εργαλείο σχέσεων», με τους ντόπιους μουσικούς να την κρατούν ζωντανή μέσω παραστάσεων και ποιητικών τεχνών.

Η Ζωντάνια της Γλώσσας Γκρίκο

Η διάλεκτος Γκρίκο παραμένει ζωντανή ακόμη και σήμερα. Όπως σημειώνει ο επίκουρος καθηγητής Γλωσσολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Μιχελιουδάκης, η διατήρησή της είναι συνεχής χωρίς κενά για πολλές δεκαετίες. Είναι μια ζωντανή διάλεκτος που επιβιώνει στην περιοχή του Σαλέντο και στα ελληνόφωνα χωριά της Απουλίας. Ωστόσο, υπογραμμίζει ότι η διάλεκτος αυτή διαφέρει από τα Γκρέκο ή Γκρεκάνικα, που είναι τα ελληνικά της Καλαβρίας, τα οποία έχουν εμφανίσει μεγάλη ποιοτική μείωση στη μετάδοση τους τις τελευταίες δεκαετίες.

Η τέχνη διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην επιβίωση αυτών των διαλέκτων. Η Θωμαή Ράγια, Δρ. Φιλοσοφίας, εξηγεί πως η μουσικότητα και ο ρυθμός των Γκρίκο ενθαρρύνουν την καλλιτεχνική έκφραση. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του μουσικού Ματτία Μάνκο Γρηγοριάδη, ο οποίος διδάσκει τη διάλεκτο στα παιδιά του χωριού του και χρησιμοποιεί τη μουσική για να μεταδώσει τα νοήματα των Γκρίκο, επιδιώκοντας να ενδυναμώσει την πολιτισμική τους ταυτότητα.

Η Σχέση Χορού και Γλώσσας

Η διάλεκτος Γκρίκο συνδέεται άμεσα και με το χορό. Η Δρ. Ράγια έχει μελετήσει την πίτσικα – ταραντέλα, η οποία συνδυάζει στοιχεία από την αρχαία ελληνική παράδοση και την πολιτισμική διαπολιτισμικότητα. Οι κινήσεις του χορού συνδέονται με τη γλώσσα, δημιουργώντας ένα ισχυρό πολιτισμικό σύνολο που αποδεικνύει τη σημασία της γλώσσας στη σωματικότητα και την καθημερινή ζωή. Η διάλεκτος δεν εκφράζει μόνο τη λειτουργία του λόγου, αλλά διαχέεται σε όλη την ανθρωπινότητα.

Η Καταγωγή των Γκρίκο και Γκρέκο

Ο Δημήτρης Μιχελιουδάκης αναφέρεται στο ιστορικό υπόβαθρο των Γκρίκο και Γκρέκο. Υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με την προέλευση αυτών των διαλέκτων. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αποτελούν επιβίωση των αρχαίων ελληνικών που μιλούνταν από τους ελληνικούς αποίκους, ενώ άλλοι θεωρούν ότι είναι συνέχεια της ελληνιστικής κοινής γλώσσας που αναπτύχθηκε στην περιοχή μετά τις εποχές του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην περίπτωση των Γκρίκο, προκύπτει ότι η γλώσσα τους έχει επηρεαστεί από τις λατινογενείς γλώσσες λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης και πολυπολιτισμικότητας.

Η σημασία των παππούδων και γιαγιάδων είναι επίσης κεφαλαιώδης για τη διατήρηση της γλώσσας εντός των οικογενειών, προσφέροντας έδαφος για τις επόμενες γενιές και καθιστώντας τη γλώσσα κληρονομιά.

Σύγχρονες Πρωτοβουλίες και Αναβίωση

Σήμερα υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την προώθηση της πολιτισμικής ταυτότητας των περιοχών αυτών. Η επικοινωνία μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών περιλαμβάνει ανταλλαγές επισκέψεων, πολιτιστικές εκδηλώσεις και συνεργασίες που ενισχύουν την ελληνοφωνία και συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τουρισμού. Ο Δήμος Βόλβης έχει προχωρήσει στη σύναψη συμφώνου συνεργασίας με την Grecia Salentina, στο πλαίσιο του οποίου αναπτύσσει δράσεις και εκδηλώσεις που προάγουν την πολιτιστική τους κληρονομία.

Ο Παναγιώτης Επιτρόπου, αντιδήμαρχος Τουρισμού και Πολιτισμού, αναφέρει ότι «οι νόμοι και οι πολιτικές δεν αρκούν, καθώς οι άνθρωποι είναι αυτοί που θα διασώσουν τη γλώσσα και θα τη μεταφέρουν στις επόμενες γενιές. Η σύσφιξη των σχέσεων με τα χωριά της νότιας Ιταλίας είναι ζήτημα αγάπης και εθνικού καθήκοντος».