Ο πρώτος γιορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη του 1909
Από την περίοδο ακόμη της Οθωμανικής κυριαρχίας, αρχίζουν να δραστηριοποιούνται στη Θεσσαλονίκη διάφορες ριζοσπαστικές πολιτικές ομάδες. Μετά την επικράτηση του κινήματος των Νεότουρκων το 1908 και την καθιέρωση Συντάγματος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι εργαζόμενοι αρχίζουν να διεκδικούν καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβής. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στην εκδήλωση ενός μεγάλου απεργιακού κύματος.
Όπως έγραψε ο Σπύρος Κουζινόπουλος στο Φάρος Θερμαικού, στην πολυεθνική Θεσσαλονίκη της εποχής εκείνης εμφανίστηκαν διάφορες εργατικές ενώσεις. Τον Οκτώβριο του 1908 ιδρύθηκε η Ενωμένη Εργατική Σοσιαλδημοκρατική Ομάδα (ΕΕΣΔΟ), η οποία όμως διαλύθηκε τέσσερις μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1909.
Η δημιουργία της Φεντερασιόν
Σύντομα, μόλις τον επόμενο μήνα, Μάρτιο του 1909, ιδρύθηκαν ο Εργατικός Σύνδεσμος Θεσσαλονίκης και το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο. Αυτές οι δυο οργανώσεις συνενώθηκαν στις 24 Ιουλίου 1909, σχηματίζοντας τη νέα οργάνωση με τίτλο «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης», γνωστή ως Φεντερασιόν. Αυτή η πολυεθνική εργατική οργάνωση είχε ως ιδρυτή και ηγέτη τον σοσιαλιστή Αβραάμ Μπεναρόγια, και οι συμμετοχές της προέρχονταν κυρίως από την προοδευτική εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, καθώς και από άλλους διανοούμενους.
Τα γραφεία της Φεντερασιόν στεγάζονταν στην οδό Σχολείων, που σήμερα ονομάζεται Ικτίνου. Πριν ακόμη ιδρυθεί η Φεντερασιόν, τον Ιούλιο του 1909, υπήρχαν στην Θεσσαλονίκη 19 εργατικά συνδικάτα με περίπου 7.000 μέλη. Παράλληλα, την άνοιξη του 1909, περίπου 30 εργάτες ίδρυσαν την πρώτη Εργατική Λέσχη, σε ένα καφενείο απέναντι από το Διοικητήριο, ενώ ένα δωμάτιο νοικιάστηκε για τις ανάγκες της Λέσχης στην οδό Εγνατίας με έμβλημα το χέρι ενός εργάτη που κρατούσε σφυρί.
Η συμμετοχή στην Πρωτομαγιάτικη απεργία
Ενώ οι συνομιλίες για τη δημιουργία της Φεντερασιόν συνεχίζονταν, οι πρώτοι σοσιαλιστές της Θεσσαλονίκης αποφάσισαν να συμμετάσχουν στην Πρωτομαγιάτικη απεργία και διαδήλωση του 1909. Η συμμετοχή αυτή αύξησε την επιρροή της οργάνωσης. Αν και οι οθωμανικές αρχές επιθυμούσαν να περιορίσουν κάθε μορφή συνδικαλιστικής δράσης και να απαγορεύσουν τις απεργίες, η Φεντερασιόν λειτουργούσε διότι ήταν νομιμόφρων προς τις αρχές και προσδιόριζε ως στόχο τη διαθρησκειακή ενότητα, ενώ άλλες οργανώσεις προσπαθούσαν να συγκροτηθούν με βάση εθνικά κριτήρια.
Ο Αβραάμ Μπεναρόγια, ο ηγέτης της οργάνωσης, περιέγραψε έτσι τον πρώτο γιορτασμό της Πρωτομαγιάς στην Θεσσαλονίκη: “Η Πρωτομαγιά, η διεθνής αυτή ημέρα των προλεταρίων, εορτάσθη το έτος εκείνο 1909 από την Εργατικήν Λέσχην δημοσίως, κατόπιν μεγάλης προπαρασκευής. Πλήθος εργατών, εν διαδηλώσει, με ερυθρές σημαίας και μουσικές, παρέλασαν εις τους δρόμους της πόλεως προς μεγάλη κατάπληξιν πάντων.”
Η Φεντερασιόν και το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης
Η Φεντερασιόν πρωτοστάτησε στην ίδρυση, το 1917, του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, το οποίο αρχικά στεγάστηκε στην οδό Φλωρίνης. Το 1919 μετακόμισε σε ένα διώροφο κτίριο στην οδό Αγίου Δημητρίου 129, όπου κυμάτιζε μια τεράστια κόκκινη σημαία και διέθετε αίθουσα συνεδριάσεων, ωδείο, εστιατόριο και μπουφέ. Εκεί, οι εργάτες συζητούσαν τα προβλήματά τους και οργάνωναν τις δράσεις τους.
Οι δημοσιεύσεις της Φεντερασιόν
Η πρώτη εφημερίδα της οργάνωσης ήταν η Τζορνάλ ντε Λαβοραδόρ (Εφημερίδα του Εργάτη), εκδιδόμενη από το 1909 έως το 1911, με εκδότη τον Αβραάμ Μπεναρόγια. Δημοσιευόταν σε τέσσερις γλώσσες: ισπανοεβραϊκή, ελληνική, βουλγαρική και τουρκική. Αργότερα, η εφημερίδα Solidaridad Obradera (Εργατική Αλληλεγγύη) κυκλοφορούσε σε 3000 αντίτυπα μέχρι το 1912, προτού διακοπεί η έκδοσή της.
Η Φεντερασιόν, αν και διήρκεσε για σχετικά λίγο καιρό, κατάφερε να αποτελέσει σημείο αναφοράς στο εδραιούμενο σοσιαλιστικό κίνημα της χώρας και επηρεάζει την κατεύθυνση του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, αποτελώντας τη μήτρα της δημιουργίας του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), το οποίο αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ.