Η Επανάσταση του 1821 στη Ρούμελη
Η Ρούμελη, μένοντας γνωστή ως Στερεά Ελλάδα, αποτέλεσε ένα από τα κεντρικά σημεία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Οι προεπαναστατικές κινήσεις των μελών της «Φιλικής Εταιρείας» ήταν εξαιρετικά δραστήριες, ενώ οι διαφωνίες τους για το πότε θα έπρεπε να ξεκινήσει η επανάσταση αποδείχτηκαν επίσης εξίσου σημαντικές. Η Ρούμελη, λόγω της στρατηγικής της γεωγραφικής θέσης, θεωρείτο υψίστης σημασίας για την ελληνική ανεξαρτησία, καθώς συνέδεε την Πελοπόννησο με τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Η σημασία του ελέγχου αυτής της περιοχής για τους Έλληνες υπογραμμίζεται από την κα Σοφία Βακιρτζηδέλη, Προϊσταμένη των Γενικών Αρχείων του Κράτους στη Φθιώτιδα και την Εύβοια, την οποία επικαλείται το ΑΠΕ – ΜΠΕ.
Οι πρώτες επαναστατικές ενέργειες στην περιοχή άρχισαν σχεδόν ταυτόχρονα με αυτές στην Πελοπόννησο. Ωστόσο, οι διαφορές στις στρατηγικές και τις συνθήκες ήταν πολλές. Οι Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί και αγωνιστές διαδραμάτισαν έναν καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην εκκίνηση, αλλά και στην διατήρηση της επανάστασης. «Η Ρούμελη ήταν υπό τον έλεγχο των Οθωμανών, αλλά είχε μια μακρά παράδοση αντίστασης, κυρίως μέσω των κλεφτών και των αρματολών, που συχνά συγκρούονταν με την οθωμανική διοίκηση», δηλώνει η Σοφία Βακιρτζηδέλη, προσθέτοντας ότι «τα αρματολίκια, όπως αυτό των Αγράφων, είχαν εξελιχθεί σε ημιαυτόνομες στρατιωτικές μονάδες που διατηρούσαν την ελληνική παράδοση».
Η Φιλική Εταιρεία είχε ήδη δημιουργήσει ισχυρά δίκτυα στην περιοχή, με σημαίνοντα μέλη να προετοιμάζουν το έδαφος για την επανάσταση. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν οι Αθανάσιος Διάκος, Οδυσσέας Ανδρούτσος και Πανουργιάς, οι οποίοι στρατολόγησαν πολλούς ντόπιους και προετοίμασαν το έδαφος για μία γενική εξέγερση. «Από την έναρξη του αγώνα μέχρι το τέλος του, οι αγώνες και οι θυσίες των Ρουμελιωτών υπήρξαν καθοριστικοί για την απελευθέρωση της Ελλάδας», επισημαίνει η κα Βακιρτζηδέλη στον ΑΠΕ – ΜΠΕ.
Στις 24 Μαρτίου, ο Πανουργιάς μαζί με άλλους οπλαρχηγούς, ξεσήκωσαν την Άμφισσα (Σάλωνα), σηματοδοτώντας την έναρξη της επανάστασης στην περιοχή. Δύο ημέρες αργότερα, στις 27 Μαρτίου, η πόλη τέθηκε υπό τον έλεγχο των επαναστατών, και οι Οθωμανοί άρχισαν να υποχωρούν στα φρούρια.
Η Ιερά Μονή του Οσίου Λουκά είχε επίσης καθοριστικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821 στη Ρούμελη. Στις 27 Μαρτίου 1821, οι επαναστάτες κήρυξαν επίσημα την επανάσταση σε ένα κλίμα ενότητας, παρουσία του Δεσπότη των Σαλώνων Ησαΐα, του Αθανασίου Διάκου και του εκπροσώπου της Φιλικής Εταιρείας, Αθανασίου Ζαρείφη, με μία δοξολογία που ενίσχυσε την πίστη και τον αγώνα για την πατρίδα. Ο Διάκος κατευθύνθηκε προς τη Λιβαδειά, ενώ ο Ησαΐας μετέφερε το μήνυμα της επανάστασης στην Άμφισσα, επεκτείνοντάς το στη Δωρίδα και τη Λοκρίδα. Οι μοναχοί της Μονής, μαζί με κατοίκους των γύρω χωριών, συνέλαβαν τον αστυνόμο του Διστόμου και τη συνοδεία του, υποστηρίζοντας τον κοινό αγώνα. Σημαντικά έγγραφα επιβεβαιώνουν ότι η Μονή παρείχε τρόφιμα και χρηματική στήριξη στους αγωνιστές, υποστηρίζοντας ηγετικές μορφές όπως ο Διάκος, ο Ανδρούτσος και άλλοι.
Η γεωγραφική θέση της Ρούμελης ήταν στρατηγικής σημασίας για την Ελληνική Επανάσταση, καθώς λειτουργούσε ως στρατηγικός διάδρομος που ένωνε τη νότια με τη βόρεια Ελλάδα. Οι ορεινοί όγκοι της περιοχής αποτελούσαν φυσικά αναχώματα για τους αγωνιστές, οι οποίοι μπορούσαν να οργανώσουν την άμυνά τους πιο αποτελεσματικά. Οι Ρουμελιώτες συμμετείχαν σε σημαντικές μάχες όπως η Αλαμάνα, τα Βασιλικά, η Γραβιά και η πολιορκία του Μεσολογγίου, οι οποίες παραμένουν μέχρι σήμερα σημεία αναφοράς. Οι κρίσιμες αυτές μάχες, όπως και οι ήρωες που τις πρωταγωνίστησαν, έχουν καταγραφεί στην ιστορία με ιδιαίτερη σημασία, προσφέροντας έμπνευση στις επόμενες γενιές.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις εσωτερικές διαμάχες, η επανάσταση στη Ρούμελη συνέβαλε ουσιαστικά στην εδραίωση της ελληνικής αντίστασης, καθιστώντας την ένα κρίσιμο κομμάτι της πορείας προς την τελική απελευθέρωση της χώρας.