«TEHOM»: Το τραύμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Μέχρι και τις επόμενες ημέρες, στο παράρτημα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη, στη Βίλα Καπαντζή, παρουσιάζεται η φωτογραφική έκθεση της Ρενέ Ρεβάχ, η οποία αναδεικνύει την επώδυνη διαδρομή της απώλειας των μελών της οικογένειας της, τα οποία εκτοπίστηκαν από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς. Η έκθεση προσφέρει ένα λυτρωτικό φωτογραφικό ταξίδι που περνά μέσα από τον πόνο και τη βαριά ιστορική κληρονομιά, φτάνοντας σε μια θεραπευτική αγάπη, όπως περιγράφει ο Διογένης Δημητρακόπουλος, ανταποκριτής της DW στη Θεσσαλονίκη.
Η φωτογραφική αφήγηση της Ρεβάχ ξεκινά από το σκοτεινό βαγόνι του τρένου, το οποίο μετέφερε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στο γκρίζο τοπίο του Μπίρκεναου, καταλήγοντας στους διαδρόμους, στις σκάλες και στους κοιτώνες του Άουσβιτς, αποτυπώνοντας φρικτές συνθήκες μέχρι τον Αύγουστο του 1943, όπου οι περισσότεροι από αυτούς αντίκρυσαν τον μαρτυρικό θάνατο.
Το «Tehom» στα εβραϊκά συμβολίζει το αρχέγονο βάθος, εκφράζοντας κατά συνέπεια την άβυσσο των φρικτών πράξεων του Ολοκαυτώματος. Ανάμεσα στα θύματα της οικογένειας της Ρεβάχ συμπεριλαμβάνονται η προγιαγιά της, Σολ Βενέτσια, και τα παιδιά της, Όλγα, Λίνα και Ισαάκ, ενώ ο παππούς της, Αλβέρτος Ρεβάχ, ήταν ο μοναδικός επιζών που κατόρθωσε να διαφύγει στην Αθήνα μέχρι το τέλος του πολέμου. Μέσα από δύο διαδοχικά ταξίδια της στα στρατόπεδα Μπίρκεναου και Άουσβιτς, η Ρεβάχ επιδιώκει να συνομιλήσει νοερά με τον παππού της, ο οποίος ποτέ δεν είχε βρει το θάρρος να επισκεφθεί αυτούς τους τόπους.
Μία νοερή αφήγηση προς τον παππού
Η Ρενέ Ρεβάχ μοιράζεται ότι «πριν από περίπου μια δεκαετία, ένιωσα την ανάγκη να ερευνήσω το οικογενειακό τραύμα που κληρονόμησα από την πλευρά του πατέρα μου». Δήλωσε ότι grew up σε μια οικογένεια όπου το τραύμα της απώλειας ήταν πάντα ζωντανό μέσα από την αφήγηση καθώς και τη συμπεριφορά τους, γεγονός που την οδήγησε να επιθυμεί να ανακτήσει τις ρίζες της ιστορίας της.
Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκεται ένα λευκό πλεκτό ύφασμα, οικογενειακό κειμήλιο που διασώθηκε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το οποίο είχε πάρει ο παππούς της Ρεβάχ. Αυτή η ύφανση συμβολίζει «το πνεύμα της οικογένειας», το οποίο απλώνεται στο βαγόνι που μετέφερε τους συγγενείς της και εισχωρεί συμβολικά στη φύση, αγγίζοντας τον θεατή με την επιρροή του πόνου και της απώλειας. Οι φωτογραφίες της Ρεβάχ φέρνουν στη ζωή τη φύση, η οποία προσπαθεί να επιβληθεί πάνω από το σκοτεινό παρελθόν, συνδράμοντας την καλλιτέχνιδα στην πορεία αποδοχής και αναζήτησης του διαλόγου με τον παππού της.
Συγκλονιστικές συναντήσεις
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, η Ρεβάχ αντάλλαξε πολλές συγκλονιστικές μαρτυρίες, οι οποίες πολλές φορές την άφηναν άφωνη. Ένας επισκέπτης, ο οποίος αποκάλυψε ότι η δική του οικογένεια ήταν Ναζί, τόνισε πόσο έντονα νέο φως φέρνει η συνάντηση με αυτή την ιστορία. Η φωτογραφική αφήγηση επιδιώκει να αναζητήσει θεραπεία, κάθαρση και συγχώρεση. Στο πλαίσιο της έκθεσης, διεξήχθη επίσης ένα εργαστήριο συγχώρεσης, με σκοπό τη συμφιλίωση με τον πόνο.
Οι επισκέπτες ρώτησαν για το τι σημαίνει συγχώρηση και πώς μπορεί κανείς να διαχειριστεί τα ασυγχώρητα. Μια επιζήσασα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Μπέργκεν Μπέλσεν, όπως η Λόλα Ειντζελ, εξέφρασε τις δυσκολίες της συγχώρεσης, διαμορφώνοντας συγκλονιστικά συναισθήματα στην έκθεση. Η συνάντηση με τον γερμανό ψυχίατρο Τίτους Μίλεχ, ο οποίος μεγάλωσε σε μια οικογένεια υποστηρικτών του Χίτλερ, πρόσθεσε ακόμα μία διάσταση στην αφήγηση της Ρεβάχ, αποτελώντας κομμάτι του γενικού τραύματος ενός παιδιού που δεν επέλεξε τη συνθήκη της γέννησής του.
Η τέχνη της Ρεβάχ δεν μετασχηματίζει μόνο το ατομικό και οικογενειακό της τραύμα, αλλά αναδεικνύει και το συλλογικό. Όπως λέει η ίδια, «είναι ένας κύκλος που χωράει όλο και περισσότερες αφηγήσεις και ανθρώπους». Η έκθεση αποτέλεσε έναν τρόπο να μειωθεί η μοναξιά που νιώθει για το τραύμα και μέσω της μοιρασιάς να ελαφρύνει το βάρος του.
Συγκινητικές εντυπώσεις και συνέχεια
Η έκθεση τράβηξε την προσοχή του κοινού, με πολλούς να αναφέρουν ότι «είναι μια συγκινητική αναπαράσταση μιας ερεβώδους εποχής». Μαθητές και επισκέπτες εξέφρασαν δυνατά συναισθήματα, τονίζοντας πως «κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να ζει χωρίς πόνο» και σημειώνοντας την «ποίηση των απουσιών και της παντοτινής αγάπης». Προγραμματίζεται επόμενος σταθμός της έκθεσης το Μιλάνο, όπου η ιδιαίτερη ματιά της Ρενέ Ρεβάχ θα μεταφερθεί σε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο “TELL ME”, το οποίο θα προβληθεί στο επόμενο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Η Ρεβάχ μέσα από το ντοκιμαντέρ θα μοιραστεί αφηγήσεις επιζήσασων του Ολοκαυτώματος, δημιουργώντας έναν ισχυρό διάλογο με το παρελθόν και το παρόν της οικογένειας της. Η κάμερα θα ακολουθήσει τις διαδρομές της, ενσωματώνοντας στοιχεία animation και σχέδια που είχαν δημιουργήσει οι κρατούμενοι στα στρατόπεδα, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο το βαρύ φορτίο της ιστορίας.